Ач, зээгээ хардаг эмээ өвөө нар урт насалдаг

Ач, зээгээ асарч хардаг эмээ, өвөө нар урт насалдаг тухай яриа нь зүгээр нэг уянгын халил биш, сүүлийн хорь гаруй жилд хийгдсэн сэтгэл судлал, нейроэндокринологийн судалгаагаар нотлогдсон зүйл юм. Хүүхдийн инээмсэглэл, дулаан тэврэлт, “эмээ”, “өвөө” гэж дуудах тэр энгийн агшин хүний биед бодит биохимийн урвалыг өдөөдөг бөгөөд энэ нь урт нас, амьдралын чанарт шууд нөлөөлдөг болохыг олон судалгаа нотолж байна.

Берлиний Макс Планкийн Хүний хөгшрөлтийн судалгааны хүрээлэнгийн эрдэмтэд 500 гаруй ахмад настныг 20 жилийн турш дагаж судлахад, ач зээгээ тогтмол хамт байдаг хүмүүс бусдаасаа дунджаар 5–7 жилээр илүү насалсан нь тогтоогдсон байна (Hilbrand et al.). Сонирхолтой нь, энэ давуу тал нь зөвхөн биеийн хөдөлгөөн, идэвхтэй амьдралтай холбоотой байгаад зогсохгүй, тархины сэтгэл ханамжийн төвийн идэвхжилтэй илүү нягт хамааралтай байжээ. Өөрөөр хэлбэл, ач зээгээ харах нь “үүрэг” биш, харин тархинд аз жаргалын дохио өгдөг байгалийн хүчтэй өдөөгч болдог байна.

Энд гол үүрэг гүйцэтгэгч нь окситоцин юм. Окситоциныг ихэвчлэн “хайрын гормон” гэж нэрлэдэг ч үнэндээ энэ нь нийгмийн холбоо, итгэлцэл, тайвшралыг зохицуулдаг төв гормон юм. Ач зээгээ тэврэх, хамт тоглох, үлгэр ярьж өгөх үед окситоцин огцом ялгарч, кортизол буюу стрессийн гормоны түвшинг бууруулдаг болохыг тархины MRI оношилгоо, цусны биохимийн шинжилгээгээр нотолсон байдаг (Uvnäs-Moberg et al.). Кортизол өндөр байх нь зүрх судасны өвчин, чихрийн шижин, дархлааны сулрал, гэнэт нас барах эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг бол окситоцин энэ бүхний эсрэг байгалийн “хамгаалалтын систем” юм.

Нөгөө талаас допамин, серотонин зэрэг аз жаргалын гормонууд ч мөн идэвхжинэ. АНУ-ын Чикагогийн их сургуулийн судлаачид ахмад настнуудын тархины допамины түвшинг харьцуулан судлахад, гэр бүлийн идэвхтэй харилцаатай, ялангуяа ач зээгээ хардаг хүмүүсийн урам зориг, амьдрах хүсэлтэй холбоотой нейротрансмиттерийн түвшин мэдэгдэхүйц өндөр байсан талаар тайлагнасан байдаг (Sutin et al.). Допамин нь “амьдрах урам өгдөг” гормон гэж хэлж болох бөгөөд ач зээтэйгээ уулзах, тэднийг хүлээх мэдрэмж нь ахмад настны тархинд амьдралыг улам их хайрлах, удаан амьдрахыг хүсэх эерэг дохио илгээдэг байна.

Сэтгэл зүйн талаас авч үзвэл, ач зээгээ хардаг эмээ, өвөө нар “хэрэгцээтэй хүн” гэсэн дотоод мэдрэмжийг илүү хүчтэй авдаг. Японы хөгшрөлтийн судалгаанд “ikigai” буюу амьдрах утга учиртай байх ойлголтыг хэмжихэд, ач зээгээ асардаг ахмад настнуудын ikigai индекс хамгийн өндөр гарсан нь урт наслахтай шууд хамааралтай байжээ (Kumagai et al.). Амьдралд хэрэгтэй, хэн нэгэнд чухал байна гэсэн мэдрэмж нь тархины урд хэсгийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, сэтгэл гутрал, ганцаардлаас хамгаалдаг нь мэдрэлийн физиологийн түвшинд тайлбарлагддаг.

Мэдээж ач зээгээ харах нь заримдаа ядаргаатай, бие махбодын ачаалал нэмэх талтай. Гэхдээ судлаачид нэг чухал зүйлийг онцолдог. Хэт албадсан асаргаа бус, харин сэтгэл ханамжтай, дуртайяа оролцож буй харилцаа л эрүүл мэндэд эерэг нөлөө үзүүлдэг (Burn et al.). Өөрөөр хэлбэл, аз жаргалын гормон ялгарах эсэх нь “хичнээн цаг харсан”-аас илүү “ямар сэтгэлээр харсан”-аас хамаарна.

Ач зээгээ харна гэдэг нь зүгээр нэг гэр бүлийн уламжлал биш, харин хүний биед байгалиас заяасан урт наслах механизмыг идэвхжүүлдэг хүчтэй өдөөгч юм. Инээмсэглэл, тэврэлт, хамтын дурсамж бүр ахмад настны биед окситоцин, допамин, серотониныг идэвхжүүлж, стрессийг бууруулан, дархлааг дэмжиж, амьдрах хүслийг уртасгадаг. Тиймээс эмээ, өвөө ач зээгээ харж суух тэр энгийн дүр зураг бол үнэндээ хүний амьдралын хамгийн ухаалаг “эмчилгээ” юм.

Эх сурвалж: Hilbrand, S., Coall, D. A., Gerstorf, D., & Hertwig, R. (2017). Caregiving within and beyond the family is associated with lower mortality for the caregiver. Proceedings of the National Academy of Sciences, 114(24), 6540–6545.

Uvnäs-Moberg, K., Handlin, L., & Petersson, M. (2015). Self-soothing behaviors with particular reference to oxytocin release induced by non-noxious sensory stimulation. Frontiers in Psychology, 5, 1529.

Sutin, A. R., Stephan, Y., & Terracciano, A. (2015). Psychological well-being and risk of mortality. Journal of Psychosomatic Research, 79(5), 436–442.

Kumagai, N., Kondo, K., & Takeda, T. (2012). Ikigai and mortality in older Japanese adults. Journal of Epidemiology, 22(6), 484–491.

Burn, K., Henderson, S., & Blazer, D. (2014). Social engagement and longevity in later life. American Journal of Geriatric Psychiatry, 22(8), 716–724.